У глыбіні Палесся Частка 3

Апрача дзяржаўнай, у горадзе была і прыватная сярэдняя навучальная ўстанова (практычна такая ж гімназія) — расійская рэальная школа, якую ўтрымлівала Рускае дабрачыннае таварыства. Навучанне і тут вялося на польскай мове. Гэта прыватная школа таксама арэндавала памяшканні.

Былая вучаніца гэтай школы, пазней — актыўны член КПЗБ, А.І. Лабачэўская ўспамінала:

"У 30-ыя гады ў Польшчы ўзнік фашызм. Пад заклікам "Польшча для палякаў!" пачаліся ганенні на нацыянальныя меншасці. Беларусаў звальнялі з усіх устаноў. Вось і майго бацьку Івана Мініча Лабачэўскага прымусілі пакінуць займаемую пасаду начальніка станцыі. Наша вялікая сям'я (шасцёра дзяцей) засталася без сродкаў існавання. На вуліцы нельга было гучна размаўляць на роднай мове. У горадзе была закрыта "за камуністычны дух" прыватная руская рэальная гімназія. Я вучылася там.

Лунінецкае рэальнае вучылішча (потым ператворанае ў рэальную гімназію) існавала на дабрачынныя сродкі. Яно было сапраўдным цэнтрам культуры на "крэсах усходніх", дзякуючы высокаадукаваным выкладчыкам.

Алена Віктараўна Кірыевіч выкладала рускую літаратуру, яна расказвала нам пра савецкіх пісьменнікаў. Кнігі Горкага, Маякоўскага, Блока, Ясеніна, Зошчанкі ляжалі на партах старшакласнікаў. У той час буржуазная Латвія выдавала кнігі савецкіх літаратараў, а адтуль гэта літаратура дастаўлялася ў Польшчу.

Дырэктар Мікалай Мікалаевіч Царэўскі выкладаў хімію. Чалавек ён быў эрудыраваны, выхоўваў у вучняў антырэлігійны светапогляд, вучыў іх аналізаваць з'явы. Лунінецкая ахранка за гэта пастаянна выклікала яго на "субяседванні" і шантажыравала, чым давяла да таго, што ў 1927 годзе ён у школе скончыў жыццё самагубствам.

Францыска Францаўна Царэўская выкладала матэматыку. У 1929 годзе яна наведала Савецкі Саюз для атрымання спадчыны і прывезла з сабой савецкія падручнікі, па якіх вяла ўрокі.

У 1928 годзе выкладчыкам фізікі стаў Вялецкі (былы прафесар Кіеўскага універсітэта, але ў Польшчы яму забаранілі выкладаць у вышэйшых навучальных установах). Ён цікава і змястоўна чытаў лекцыі старшакласнікам, як студэнтам. Усе новыя адкрыцці таго часу былі прадметам нашага вывучэння.

Яго сын Герман Вялецкі — студэнт Віленскага інстытута — блізка пазнаёміўся са старшакласнікамі. Ён прывозіў нам нелегальную літаратуру. Разам (яго брат Расціслаў, Валянцін Фянькоўскі, Антон Уласік, Калістрат Дунец і я) чыталі "Маніфест Камуністычнан партыі", работу У.І. Леніна "Дзяржава і рэвалюцыя" і іншыя забароненыя кнігі.

Выпускнікі рэальнага вучылішча Мікалай Перапёлкін, Мікалай Булко, Васіль Палякоў, Аляксандра Катуша адмовіліся прыняць польскае падданства і патрабавалі выслаць іх у Савецкі Саюз, што і было зроблена.

А вось іншыя выпускнікі: мой брат Барыс, Міхаіл Юркевіч, Кацярына Богуш — былі арыштаваны польскай паліцыяй, па-зверску збіты (брату адбілі лёгкія), абвінавачаны ў шпіянажы на карысць Савецкага Саюза і асуджаны на розныя тэрміны турэмнага зняволення. Барыс і Міхаіл прасядзелі 4 гады пасля вызвалення яны адмовіліся прыняць польскае падданства і былі высланы ў Савецкі Саюз.

Палякі называлі рускую школу "гняздом бальшавізму". Яны пасылалі выкладчыкамі польскай мовы, геаграфіі, гісторыі сваіх даносчыкаў — ксяндза, следчага. У 1930 годзе школа ўсё ж была закрыта. Вялікі калектыў кваліфікаваных рускіх выкладчыкаў застаўся без кавалка хлеба".

Працягвала функцыяніраваць чыгуначнае вучылішча. Навучанне вялося на працягу 3 гадоў.

Культурная палітыка ўлад таксама адпавядала іх інтарэсам і была накіравана на выхаванне людзей у патрэбным духу. Але былі тут і пэўныя супярэчнасці. З аднаго боку, католікам аддавалася перавага пры працы ў дзяржаўных установах, школах і г.д. Але ў Лунінцы і вёсках функцыяніравалі праваслаўныя храмы, былі і яўрэйскія сінагогі (тры ў горадзе). Сінагогі і яўрэйскія малітоўныя дамы пасля Вялікай Айчыннай вайны ўжо не аднаўляліся. Касцёлы былі ў Лунінцы, Мікашэвічах, Лахве, Сінкевічах.

Часам узнікалі пэўныя канфлікты і непаразуменні на рэлігійнай аснове. Цікавая гісторыя іконы святога Міколы-Цудатворца ў ківоце цёмнага дрэва, якая з'яўлялася ўласнасцю Лунінецкага паравознага дэпо. Набытая на грошы, сабраныя чыгуначнікамі, яна была ўстаноўлена пасля асвячэння прадпрыемства ў невялікім пакоі ля галоўнага ўвахода ў дэпо. Кожны дзень рабочыя і служачыя праходзілі на свае рабочыя месцы, верачы ў дапамогу і заступніцтва святога. Але ў 20-ыя гады мясцовыя ўлады загадалі перадаць ікону ў царкву. Нягледзячы на тое, што большасць працаўнікоў дэпо былі праваслаўнымі, над уваходам прымацавалі каталіцкі крыж.

Аднак Лунінецкая царква заставалася ў пэўнай ступені цэнтрам грамадскага жыцця ў горадзе. Яна мела ў той час патрэбу не толькі ў культавых прадметах (іконах, харугвах, рызах, посудзе), але і ва ўнутраным упрыгожванні.

Ва ўмовах пануючага рэжыму апалячвання і акаталічвання насельніцтва прыхаджанам многае было не па сілах, але яны пераадольвалі цяжкасці і па меры магчымасці ўдзельнічалі ва ўладкаванні свайго храма.

Шырока вядомы нават за межамі Лунінца быў мэбельшчык Сцяпан Ішчанка. Ён выдатна рабіў разьбу па дрэве і выканаў для новай царквы шмат рам і ківотаў для ікон, якія дагэтуль упрыгожваюць сцены і алтар царквы. Яго сыны Міхаіл і Георгій распісалі столь над алтаром і намалявалі некалькі ікон. Наогул, горад можа ганарыцца такімі таленавітымі мастакамі. Асаблівымі здольнасцямі вызначаўся Міхаіл. Ён закончыў прэстыжнае Віленскае вучылішча выяўленчага мастацтва, але незадоўга да ўз'яднання Заходняй Беларусі ў складзе БССР перайшоў разам з братам "зялёную мяжу" па волі бацькі. Бацька не мірыўся з польскай уладай і жадаў сваім дзецям лепшай долі ў Савецкім Саюзе. На жаль, Міхаіл перад вайной быў рэпрэсіраваны і загінуў, а Георгію пашгчасціла вярнуцца на радзіму, дзе ў 1920 годзе ён быў сакратаром першай у Лунінцы камсамольскай ячэйкі, і яшчэ доўгі час выкладаць маляванне і чарчэнне ў СШ № 1 і № 2 г. Лунінца. Можна толькі выказаць шкадаванне, што царкоўныя работы братоў Ішчанкаў былі знішчаны зусім нядаўна пры чарговым рамонце.

Лунінецкая царква славілася сваім хорам. Многія прыхаджане спявалі ў ім на працягу дзесяцігоддзяў, мелі цудоўныя галасы. У горадзе ўсе ведалі Серафіму Бесан, якая не толькі спявала ў царкве ў даваенныя і пасляваенныя гады, але і стварыла ў 1939 г. самадзейны хор.

Пра жыццё і дзейнасць лунінецкіх свяшчэннікаў у польскі перыяд вядома няшмат. Свяшчэннікі Абаленскі, Палхоўскі, Падольскі ў 20-ыя гады жылі ва ўласных дамах па вуліцы Гагарына. Ёсць звесткі, што сын Падольскага (магчыма, ураджэнец Лунінца) быў афіцэрам, адным з першых марскіх лётчыкаў Польшчы. Тады аб ім быў створаны фільм, які дэманстраваўся і ў кінатэатрах Лунінца.

Незвычайнай сілы голасам запомніўся жыхарам горада дыякан Лунінецкай царквы Сабалеўскі. Расказваюць, што, калі ён спяваў, у вокнах царквы дрыжэла шкло. Пасля вайны лёс закінуў яго ў Англію.

Двойчы ў год на святы Хрышчэння і Вялікадня прыхаджане на чале са свяшчэннікам рабілі хрэсны ход ва ўрачыстай абстаноўцы пры вялікім зборы людзей. Але ў 30-ыя гады польскія ўлады забаранілі хрэсны ход на свята Хрышчэння праз увесь горад да сажалкі з вадой, якая знаходзілася непадалёку ад воданапорнай вежы за чыгункай. Таму хрэсны ход рухаўся ад царквы па вуліцы Старасельскай (цяпер Чырвоная) да калодзежа на перакрыжаванні цяперашніх вуліц 17 Верасня, 50 год Кастрычніка і Чырвонай, дзе і адбываўся хрысціянскі абрад хрышчэння вады.

Побач з калодзежам стаялі высокія праваслаўныя крыжы (яны былі яшчэ на некалькіх перакрыжаваннях, але гэтыя — самыя славутыя, адлюстраваныя на паштоўцы 30-ых гадоў).

Улады часам нават накіроўвалі для аздаблення шэсця вайсковы аркестр.

На Вялікдзень хрэсны ход адбываўся вакол царквы ў час усяночнай службы. Царкоўны двор і вуліцы паблізу былі запоўнены народам, які прыносіў асвяціць велікодныя стравы не толькі з горада, але і з навакольных вёсак.

У 20-ыя гады, калі яшчэ выразна вызначалася ўзвышша, на якім пабудавана царква, на пясчаных склонах моладзь праводзіла гульні, свята сустрэчы вясны. А ў велікодныя дні тут ішлі своеасаблівыя спаборніцтвы паміж пастаяннымі сапернікамі — камандамі вуліц Царкоўнай (цяпер Гагарына), Брадзілаўкі (Сялянскай) і Раёна Бярвечак (так гараджане называлі ўчастак ускрайку горада — ад вуліцы Чырвонай да каталіцкіх могілак). Маладыя хлопцы спаборнічалі ў катанні пафарбаваных яек. Гэта гульня мела свае законы і правілы, да яе рыхтаваліся загадзя, вырабляліся спецыяльныя дошкі, з якіх пачынаўся "старт" яйка. Шчасліўчыкі выйгравалі па некалькі дзесяткаў яек. Гэтай гульнёй у "каталкі" захапляліся дарослыя і дзеці ў розных канцах горада, але каля царквы быў цэнтр, дзе гэтыя велікодныя гульні выклікалі асаблівую цікавасць.

Былі, вядома, у гараджан і іншыя заняткі ў вольны час. Але спачатку — аб установах культуры. Архіўныя дакументы сведчаць, што дзяржава асігнавала на развіццё культуры не так ужо і шмат сродкаў. Значная частка іх накіроўвалася на падтрымку так званых "святліц", своеасаблівых клубаў, якія наведвала перш-наперш моладзь. У 1933 г. такіх клубаў у павеце было 62, з іх 4 — для вучняў, а астатнія — для моладзі. У "святліцах" былі бібліятэкі, займаліся гурткі, у харавым, у прыватнасці, спявалі польскія песні. 10 "святліц" меў Стралецкі саюз (тагачасная грамадская арганізацыя, якая актыўна дапамагала ўладам у правядзенні іх палітыкі). 15 аналагічных клубаў меў Саюз гурткоў гарадской моладзі. Астатнія "святліцы" былі створаны настаўнікамі пачатковых школ. "Святліцы" адыгрывалі пэўную ролюў асветніцка-прапагандысцкай рабоце. Напрыклад, 8 красавіка 1933 г. арганізацыя Саюза жанчын грамадскай працы звярнулася да ваяводы, каб той выдаў сродкі для культурнай работы. Да заявы быў прыкладзены невялічкі каштарыс (150 злотых на мэблю, 300 — на радыёпрыёмнікі, 20 — на шахматы, шашкі і даміно, 100 — на сцэнічныя дэкарацыі, партрэты, геаграфічныя карты, віды Польшчы, 300 — на кнігі). Гэты пералік дае ўяўленне пра накірункі работы клубаў. Цікава, што на заяве ёсць рэзалюцыя: "Вельмі дорага".

Акрамя бібліятэчнай работы, спеваў, гульняў і г.д. культурныя ўстановы праводзілі спартыўныя мерапрыемствы, чыталі лекцыі. Практыкавалася праслухоўванне радыёперадач, бо радыё ў той час толькі яшчэ пранікала ў вёскі. Напрыклад, былі радыёфікаваны некаторыя дамы на чыгуначнай станцыі ў Бастыні (заўважым, што ў гэты час тут жылі 1697 чалавек), захавалася квітанцыя аб уплаце за карыстанне радыёкропкай, датаваная 1933 г.

У павятовым цэнтры было некалькі бібліятэк: "Огніска" ("Ачаг"); належала чыгунцы, тут было 1268 тамоў), польскай мацярынскай школы (каля 600 тамоў), перасовачная школьнага інспектарата (57), настаўніцкая (208), паліцыі (1200), аддзела Стралецкага саюза (каля 300), дзяржаўнай гімназіі (3600) і яўрэйская бібліятэка "Тэль-Хай", названая так у гонар пасялення на поўначы сучаснага Ізраіля.

Вельмі любілі гараджане бавіць час у парку, закладзеным чыгуначнікамі яшчэ ў пачатку стагоддзя. Пасаджаныя імі дрэвы ўжо падраслі. Нешырокі і доўгі парк пачынаўся адразу за казармай і даходзіў да могілак, а ўваход змяшчаўся з боку перона. Са спецыяльна пабудаванай "ракавіны" несліся мелодыі аркестра. У гэтым жа парку, або "садзе каляёвым", гандлявалі сельтэрскай вадой. I дзеці, і дарослыя радаваліся пабудаванаму тут фантану. Яшчэ з царскіх часоў існаваў тут чыгуначны клуб, у якім у 30 — 40-ыя гады дэманстраваліся кінафільмы. Кінатэатр "Огніска" належаў чыгуначнікам, меў 200 месцаў у зале. Кіно дэманстравалі 4 разы на тыдзень, спачатку — толькі "нямое", бо не было апаратуры для гукавых стужак.

З сярэдзіны 30-ых гадоў жыхары Лунінца мелі магчымасць у летнія выхадныя і святочныя дні адпачываць на беразе Прыпяці, куды іх прывозіў спецыяльны цягнік. Урачыста, з разнастайнымі буфетамі і кіёскамі адзначалася тут свята мора. Адна з паштовых картак тых часоў адлюстравала дачны поезд на Прыпяць ля перона Лунінецкага вакзала.

На ўскрайках горада існавалі пагоркі — дзюны з жоўтага пяску (на вуліцах Маскоўскай, Чырвонай, Баханове). У 20-ыя гады археолагі знайшлі на адной з іх (на вуліцы Чырвонай) крэмніевыя стрэлы, нажы, бусы — сведчанні дзейнасці першабытнага чалавека.

У Лунінцы і дагэтуль засталіся асобныя будынкі і месцы, якія нагадваюць пра "польскія" часы. Шмат аб чым могуць расказаць і фотаздымкі, паштоўкі, што захаваліся ў музеях і сямейных архівах.

Чыгунка, падзяліўшая горад на дзве часткі, была і ў той час напружанай транспартнай артэрыяй са шматлікімі службамі і будынкамі. Візітнай карткай горада быў вакзал. На прывакзальнай плошчы — сквер з помнікам Пілсудскаму. Палякі ўпрыгожылі горад і будынкам казармы. Непадалёку была пошта.

У пачатку 20-ых гадоў польскія ўлады правялі рэарганізацыю паштовай службы. Некаторыя паштовыя аддзяленні былі зусім закрыты, іншыя, напрыклад Лунінецкае, атрымалі ніжэйшы клас — паштовае агенцтва. Дарэчы, у той час паштовыя аддзяленні меліся ў 17 мястэчках і вёсках павета.

Адметным месцам у тагачасным горадзе былі, як ні дзіўна, могілкі.

Вядома, што ў гады першай сусветнай вайны ў Лунінцы было некалькі вайсковых шпіталяў. У іх ад атрыманых ран памерла многа салдат, якіх тут жа і пахавалі. Шмат магіл, адзіночных і брацкіх, пакінула наступная вайна — грамадзянская. Пахаванні загінуўшых былі раскіданы па ўсяму раёну, на некаторых захаваліся крыжы з шыльдачкамі і надпісамі, некаторыя былі безыменныя. У канцы 20-ых — пачатку 30-ых гадоў польскія ўлады пачалі стварэнне ў Лунінцы двух воінскіх могілак: адны на горцы ў раёне Баханова, другія — у канцы вуліцы Шырокапясковай, цяпер Чырвонай. Будаўніцтва цягнулася некалькі год. Магістрат горада выдзеліў для гэтага неабходную суму грошай. Былі ўрачыста перазахаваны ўсе, без выключэння, астанкі — салдат Германіі, Расіі, Савецкай Расіі. Кожнаму з загінуўшых быў выраблены надмагільны помнік: пад схілам бетонная квадратная пліта з выступаючым крыжам і надпісам. Памяць старажылаў захавала некаторыя з іх: "невядомы рускай арміі", "невядомы бальшавіцкай арміі", або "невядомы арміі Булак-Балаховіча". На шматлікіх надмагільных помніках былі ўказаны прозвішча, год нараджэння, званне, назва і нумар вайсковай часці. Тут побач знайшлі сабе спакой рускі і немец, аўстрыец і беларус, паляк і італьянец, украінец і яўрэй. Радавыя салдаты і афіцэры, сёстры міласэрнасці і ўрачы, казакі і камісары... На двух лунінецкіх вайсковых могілках на магільных плітах можна было чытаць гісторыю.

Могілкі знаходзіліся ў добрым стане, магілы пастаянна даглядалі. У дзень памінання на кожнай гарэлі свечкі ў плошках, кожная магіла асвячалася. Не рабілася ні аднаго выключэння, як падкрэсліваюць старажылы. Перад смерцю ўсе былі роўнымі, смерць прымірыла былых ворагаў.

Побач з вайсковымі брацкімі могілкамі знаходзіліся польскія (каталіцкія) цывільныя. Яны таксама былі закладзены ў канцы 20-ых — пачатку 30-ых гадоў. У цэнтры стаяла каплічка з чорнага, белага і чырвонага мармуру, з усялякімі алегарычнымі скульптурамі: анёламі, лебедзямі і г.д.

Так, тагачасны Лунінец меў свой непаўторны выгляд. Дагледжанымі былі вуліцы, асабліва ў цэнтры, бо ўлады ўважліва сачылі за чысцінёй і часам штрафавалі неахайных гаспадароў. У асноўным аднапавярховыя дамы не вельмі вылучаліся з зеляніны садоў і асобных дрэў на вуліцах, а двухпавярховыя каменныя будынкі ўпрыгожвалі вуліцы. Своеасаблівая архітэктура невялікага горада, або буйнога мястэчка.

У дваццатыя гады гарадская пошта яшчэ размяшчалася ў старой драўлянай пабудове мінулага стагоддзя. У выніку пажару пошта згарэла. Гарадскія ўлады арандавалі першы паверх цаглянага будынка. Тут пошта знаходзілася з пачатку 30-ых і аж да 1944 года. На ўвесь горад было толькі тры паштовыя скрыні.

На вакзале існавала і мела свае штэмпелі так званая перонная пошта. Яна працавала толькі ў час прыходу пасажырскіх паяздоў. Уздоўж поезда хадзіў работнік пошты з латком, прапануючы пасажырам паштовую паперу, маркі, паштоўкі, тут можна было даць тэлеграму. На ўсёй карэспандэнцыі, якая была прынята служачымі пошты, ставіўся прамавугольны штэмпель ружовага колеру з надпісам "Лунінец. Перонная пошта".

Яшчэ адзін цікавы факт. У 1936 — 1939 гг. у Лунінцы працавалі два прыватныя паштовыя пасрэдніцтвы. Яны знаходзіліся ў газетных кіёсках, адзін з якіх размяшчаўся на цяперашняй Прывакзальнай плошчы, другі — на вуліцы Садовай (цяпер вул. 50 год Кастрычніка). Тут прадавалася паштовая прадукцыя; прымаліся простыя і заказныя пісьмы, тэлеграмы. Уладальнікі кіёскаў — М. Бясан і Е. Касцюшка — аказвалі дапамогу ў напісанні лістоў непісьменным кліентам. На гэтых пісьмах ставіліся штэмпелі з прозвішчамі гэтых пасрэднікаў.

На сучаснай вуліцы Чырвонаармейскай жыхароў прываблівалі рознакаляровыя фарбы гарадскога рынку, які быў знішчаны бомбамі ў час вайны. Былі разбураны ў вайну драўляны будынак магістрата і пабудаваная палякамі гімназія (зараз на гэтым месцы — СШ № 1). Адсюль пачыналася тагачасная вуліца Пілсудскага (потым — Савецкая). Увогуле, раён, прылягаючы да цэнтра горада, быў насычаны гандлёвымі кропкамі яўрэяў-уладальнікаў і іх дамамі. Гандлёвыя рады, шэраг невялікіх драўляных крам былі на Цэнтральнай плошчы. Пры павароце з Савецкай на сучасную вуліцу 50 год Кастрычніка злева ў 30-ыя гады быў дом урача Гурвіча, а справа — дом памешчыка Шчыта з сельскагаспадарчым падворкам (яшчэ ў 20-ыя гады тут каласіўся вялікі ўчастак жыта), а за ім — драўляны павятовы сеймік (сучасны гарадскі суд). Потым улады купілі ўчастак Шчыта, знеслі дом і пабудавалі прыгожы будынак для адміністрацыйных службаў, два крылы якога стваралі вугал двух вуліц (цяперашняя музычная школа).

Лунінцу, як цэнтру павета, пашчасціла больш, чым навакольным вёскам, бо пра яго захавалася нямала пісьмовых звестак. Пра вёскі — менш. Але кожная дробязь цікавая для жыхароў той ці іншай вёскі. Вось, напрыклад, Чучавічы.

У 1920 г. адпраўлена ўсяго 2 лісты з новым зваротным адрасам — Чучавіцкая гміна, праз год — 6 лістоў. З устанаўленнем польскай улады ў 1922 — 1924 гг. у "Разноснай кнізе" Чучавіцкай праваслаўнай царквы нічога не запісвалася, таму што нічога не рассылалася, а з 1925 г. па загаду ўлад запісы ў ёй вядуцца на польскай мове.

Згодна з "Полесским воеводским вестнинком", у 1929 г. у Вялікіх Чучавічах "1320 жителей, почтовое агентство 1-й категории, 19 км до железнодорожной станции". Тут жа ўказваецца, што павятовая зверка і інвентарызацыя вагаў, бязменаў, вымяральных ёмістасцей не выявіла ў гміне якіх-небудзь парушэнняў дзяржаўных правілаў аб вымяральных інструментах з боку іх утрымальнікаў. Паведамляецца пра зварот жыхароў Навасёлак і навакольных хутароў да ўлад з просьбай арганізаваць мясцовую грамаду — "Хутар Навасёлкі".

Напэўна, другім па значнасці населеным пунктам Лунінецкага павета была Лахва.

Па даных зборніка "Паўночна-ўсходнія землі" за 1933 г. тэрыторыя Лахвенскай воласці складала 645,5 квадратнага км з насельніцтвам 21 405 чалавек, у самой Лахве — 3420. Тут знаходзіліся станцыя, управа воласці, гарадскі суд, паштовае аддзяленне 5-ай катэгорыі, касцёл, царква, сінагога. Адсюль вывозіліся будаўнічыя матэрыялы, драўляныя вырабы, бавоўна, конскі волас, рэчывы для вытворчасці алею (са справаздачы палескага ваяводы за 1937 г.). Вядомае было мястэчка і пляценнем кошыкаў.

Большасць насельніцтва Лахвы складалі ў той час яўрэі, якіх шмат жыло і ў другіх мястэчках і буйных вёсках. Можна дадаць, што Лахву нярэдка наведвалі турысты.

Абслугоўвалі кліентаў некалькі пастаялых двароў (тракціраў) і сталовых-закусачных. Вядома аб цікавай ідэі на перспектыву.

Грунтавая дарога Лунінец — Лахва — Давыд-Гарадок у раёне мястэчка перасякала Прыпяць, дзе знаходзілася паромная пераправа — так званы Лахваўскі перавоз. У 1936 г. было прынята рашэнне аб будаўніцтве ў раёне перавоза невялікай турысцкай базы (на 5 — 10 начлежных месцаў). Па невядомых прычынах рашэнне не было выканана.

Турызм наогул быў распаўсюджаны на Палессі З другой паловы 20-ых гадоў, калі тут спыніўся партызанскі рух і стала больш бяспечна. Канешне, наведвалі гэтыя мясціны пераважна людзі з грашамі і з Польшчы, і з іншых краін Еўропы. Магчыма, кагосьці прываблівалі "экзатычныя" ўмовы жыцця мясцовага насельніцтва, але шмат хто прыязджаў сюды дзеля прыроды, якая ў многіх тутэйшых месцах яшчэ захавала сваю першабытную прыгажосць. Актыўна скарыстоўвала частка гасцей і магчымасць палявання, тым больш што асобныя фірмы стваралі спецыяльныя паляўнічыя ўчасткі.

Шырока вядомымі былі Грычынскія балоты. Сюды прыязджалі вучоныя і даследчыкі з Францыі, Англіі, іншых краін, у канцы 20-ых гадоў — камісія Лігі Нацый (з нагоды асушэння). У "Путеводителе по Полесью" М. Марчака (1935 г.) так апісваецца гэты турыстычны маршрут: "После отъезда из Ганцевичей проезжаем мимо станций Люсино и Мальковичи. Потом турист, желающий посмотреть Гричинские болота, должен выйти из поезда на станции Люща, откуда грунтовой дорогой на фурманке за 4 — 5 злотых доезжает до деревни Большие Чучевичи, которая находится на расстоянии 21 километра от станции. Отсюда в 6 километрах начинаются знаменитые Гричинские болота, здесь на землях имения "Чучевичи-Гоцк", принадлежащего фирме "Агахель", обитают последние медведи. Большие Чучевичи имеют православную церковь, правление гмины, пост государственной полиции. У деревенского доктора можно купить необходимые товары. Ночлежные дома для 4 — 5 чел имеются у Урецкого и Мышакова.

Гричинское болото среди упомянутых выше болот наиболее типично и на туриста оказывает большое впечатление. Огромная его территория исключительно монотонна, местные жители называют эту территорию "Голо", или Мокрый луг. Она покрыта гнилой травой, среди которой на каждом шагу попадаются так называемые "окна" — глубокие маленькие озерца посреди трясины, обросшие по краям камышом. Есть пространства, на которых, на сколько хватит глаз, не увидишь на горизонте ни кустика, ни дерева, на "зыбине" (местное название) — бездонной трясине не удержится не только человек, но даже болотный дуб или карликовая сосна, береза, ольха. Вся территория столь мокрая, что только в очень сухую пору года местные жители могут на отдельных участках единожды скосить сено, работая по щиколотку в воде. Скошенное сено остается на болоте до середины зимы, когда по замерзшему болоту его можно на санях отвезти к хате".

У нарысе Н. Арловіча "Турызм на Палессі" (1938 г.) адзначаецца, што першая сусветная вайна нанесла вялікі ўрон фауне Палесся. За гэтыя гады былі знішчаны амаль усе ласі. Калі ў раёне Давыд-Гарадка дзякуючы намаганням князя Карла Радзівіла колькасць ласёў была даведзена да 450 у 1936 г., то ў такіх спрыяльных для ласёў лясах, як чучавіцкія, іх было толькі некалькі дзесяткаў.

Ляснымі ўгоддзямі вакол вёскі, у ліку іншых, валодала і фірма "Агахель". У адным з праспектаў яна запрашала ў свой маёнтак паляўнічых, указваючы, што ў чучавіцкіх лясах бліжэй да ракі Лань кожную зіму налічвалася да 10 бярлог мядзведзяў, тут вадзіліся рысі, кабаны, лісы, касулі, бабры, цецерукі і ў вялікай колькасці — качкі. Бядой гэтага раёна з'яўляліся ваўкі, якіх многа развялося пасля першай сусветнай вайны. У справаздачы лунінецкага старасты Ягадзінскага адзначалася, што ў 1928 г. урон ад іх толькі ў Чучавіцкай гміне склаў 100 тысяч злотых. У 1927 — 1930 гг. ваўкі знішчылі 60 коней і жарабят і столькі ж буйной рагатай жывёлы, 150 авечак, многа сабак, свіней, гусей, былі выпадкі нападзення ваўкоў на людзей. На лясных драпежнікаў праводзіліся аблавы, масавыя паляванні з удзелам мясцовых, а таксама прыезджых і замежных паляўнічых.

На тэрыторыі Чучавіцкай гміны на вялікіх балотных масівах і ў лясах у 20-ыя — 30-ыя гады было створана некалькі паляўнічых гаспадарак, маёнткаў, нават з удзелам замежнага капіталу. Буйнейшым з іх валодала вышэй названая фірма "Агахель", якая мела галоўную кватэру ў Варшаве і прадстаўніцтва ў Мікашэвічах.

У 1928 г. больш як 5 тысяч гектараў паляўнічых угоддзяў належала акцыянернаму таварыству "Палессе" ў маёнтку Вялікі Ражан. У чэрвені 1929 г.у Чучавіцкай гміне былі зарэгістраваны новыя паляўнічыя гаспадаркі: фальварак Чырвоная Горка і маёнтак Дубіца.

Турызм зрабіўся выгаднай справай для ўлад, таму яны стваралі для яго найлепшыя ўмовы. На I зъездзе польскіх турыстаў у 1936 г. у Пінску было ўзнята пытанне аб будаўніцтве шашы з бетонным пакрыццём Пінск — Лунінец — Давыд-Гарадок — Столін - Сарны. Запрошаны на зъезд дэпутат сейма, сенатар памешчык Францыск Друцкі-Любецкі падтрымаў праект — дарога павінна была прайсці і праз яго землі пад Лунінам. Дарога мела б і важнае стратэгічнае значэнне. Будаўніцтва пачалося адначасова ў некалькіх месцах (у Луніне польскія будаўнікі паспелі пракласці некалькі кіламетраў), але перашкодзіла вайна.

 

У вас недостаточно прав для размещения комментарий


Если заметили ошибку, выделите фрагмент текста и нажмите Ctrl+Enter