Гісторыя Калінкавічаў

Горад Калінкавічы — адміністрацыйны цэнтр Калінкавіцкага раёна, размешчаны ў 122 км на захад ад горада Гомель, у 275 км ад горада Менск, у 8 км ад горада Мазыр і ракі Прыпяць.

Горад Калінкавічы з’яўляецца буйным чыгуначным вузлом, праз які праходзяць чыгункі Санкт-Пецярбург — Адэса, Брэст — Гомель. Аўтадарогі з горада Калінкавічы вядуць на Брэст, Мінск, Гомель, Жытомір.

Плошча Калінкавіцкага раёна складае 2744 квадратных кіламетраў, насельніцтва 67,7 тыс. чалавек (на 1 студзеня 2006 года). З іх у горадзе Калінкавічы пражывае 37,8 тыс. чалавек, у гарадскім пасёлку Азарычы — 1,5 тыс. чалавек.

Упершыню ў пісьмовых крыніцах Калінкавічы узгадваюцца ў 1560  г. як вёска Багрымавіцкага стараства Мазырскага павета Менскага ваяводзтва Вялікага княства Літоўскага. У «Акце рэвізіі Мазырскага павета» ад 8 кастрычніка 1560 г. Апісаныя межы вёсак Гулевічы, Калінкавічы, Насовічы, Бабровічы.

Вось што кажа адна з легенд аб паходжанні назвы горада Калінкавічы:

«Калісьці даўным-даўно жыў на гэтай зямлі стары князь. І была ў яго дачка-прыгажуня. Звалі яе Каліна.

Як-та восенню упрасіла яна бацькоў адпусціць яе ў лес па грыбы-ягады. Ды як сышла Каліна, так і не вярнулася: ці то ў балота зайшла, ці то з ваўком сустрэлася, гэтага ўжо ніхто не ведае …

Прыдаўлены горам бацька ў памяць аб дачцэ пачаў саджаць вакол дома маладыя дрэвы каліны, прыгаворваючы: «Ты, Каліна, мая Каліначка …». З тае пары і сталі называць горад Калінкавічы.»

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 г. Калінкавічы ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі і па тэрытарыяльна-адміністрацыйнаму дзяленню адносіліся да Багрымавіцкага стараства Рэчыцкага павета толькі што утворанай Мінскай губерні.

Паводле крыніцаў з 1793 па 1805 г. горад Калінкавічы з’яўляўся ўласнасцю князя Шахоўскага, які атрымаў яго ў якасці «усяміласцівейшага падарунка» ад імператрыцы Кацярыны II.

Архіўныя дадзеныя парафіі Калінкавіцкай царквы сведчаць, што ў 1778 годзе ў горадзе Калінкавічы налічвалася 25 двароў.

Па «Ревізскіх казках» 1811 г. горад Калінкавічы з 1805 г. перайшоў у казённае ведамства, арандаванае Марыяй Стражнікавай і мелі статус мястэчка (мястэчкамі называлі паселішчы у якіх акрамя сялян пражывалі рамеснікі і гандляры).

Па дадзеных перапісу 1795 года, у горадзе Калінкавічы налічвалася ўжо 36 двароў і пражывала 116 душ мужчынскага полу. Пяць мужыкоў знаходзілася ўва «ўцёках», хаваючыся ад падушнага падатка.

У 1886 годзе горад Калінкавічы уваходзіў у склад Аўцюцэвічскай воласці рэчыцкага павета.

Найбольш распаўсюджанымі прозвішчамі ў мястэчку Каленкавічы (так называўся тады горад) былі Драбніца і Дарошка.

Статыстычны зборнік «Гарадскія паселішчы ў Расійскай імперыі» (1868) змяшчае наступную інфармацыю: «Мястэчка Коленкавічы казённага ведамства, пры калодзежах, у 107 вёрстах ад павятовага горада, жыхароў 653 душы абодвух полаў».

У канцы XIX ст. Калінкавічы, пераважна габрэйскія мястэчка, што вылучаецца асабліва хуткім развіццём і ростам насельніцтва, налічваючы больш за 100 двароў.

Рост і развіццё горада Калінкавічы непасрэдна звязаныя з будаўніцтвам чыгункі. 15 лютага 1886 года прайшоў першы цягнік праз станцыю Калінкавічы, якая месцілася ў 1.5 км ад мястэчка, і быў распачаты рух па чыгуначнай лініі Гомель — Лунінец.

У 1897 годзе ў мястэчку Калінкавічы налічвалася 196 двароў і 1300 жыхароў. У 1909 годзе ў мястэчку пражывала ўжо 2025 жыхароў.

Палітычныя падзеі 1917 года не абышлі бокам Калінкавіцкую зямлю. Да канца красавіка 1917 года ў населеных пунктах раёна былі створаны Саветы рабочых і сялянскіх дэпутатаў. Само ж мястэчка Калінкавічы апынулася ў цэнтры барацьбы за ўладу на Палессі паміж рознымі палітычнымі сіламі.

Напрыканцы 1917 г. бальшавікі заваявалі большасць у саветах.

Вырашальную ролю ва ўсталяванні савецкай улады ў мястэчку згулялі рабочыя-чыгуначнікі на чале са старшынёй рэўкама чыгуначнага вузла К. Стржыгодскім і камісар вузла Субач.

Рэўкам, якому належала ўся паўната ўлады ў мястэчку і раёне, праіснаваў да 4 красавіка 1921 года. Пасля яго скасавання быў створаны местачковы савет, які ў адміністрацыйным дачыненні падпарадкоўваўся Дудзічскай, а з 1923 года — Калінкавіцкай вобласці.

У 1923 годзе Дудзічская вобласць, у склад якой уваходзілі Калінкавічы, была скасаваная і створана Калінкавіцкая вобласць з далучэннем да яе Аўцюцэвічскай вобласці.

У 1924 годзе на тэрыторыі Беларусі пачалі стварацца акругі, затым сельскія саветы. 3 красавіка 1924 г. — частка тэрыторыі Рэчыцкага павета па межам адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення 1920 года (Даманавіцкая, Дудзічская, Карповічская, Савічская і частка Аўцюцэвічскай, Юравіцкай, Якімава-Слабадской вобласцяў) ўключаецца ў склад Мазырскай акругі.

Да Калінкавіцкага раёну (утвораны 17 ліпеня 1924 г.) акрамя населеных пунктаў Калінкавіцкай вобласці было далучана 13 вёсак былой Савичскай і 25 вёсак – Даманавіцкай вобласцяў.

У склад Калінкавіцкага раёну тады ўваходзілі 12 сельсаветаў: Антонаўскі, Даманавіцкі, Зеляноцкі, Круковіцкі, Калінкавіцкі, Каплічскі, Ліпоўскіі, Малаўцюкоўскі, Сухавіцкі, Хомічскі і Якімавіцкі.

З ліпеня 1925 года ў адпаведнасці з рашэннем Саўнаркама БССР мястэчка Калінкавічы атрымала статус горада.

На той момант у Калінкавіцкім раёне пражывала 41,9 тыс. чал. З іх у горадзе Калінкавічы — 7.3 тыс. чал.

21 жніўня 1925 былі ўтвораны Гулевіцкі і Клінскі сельсаветы і ліквідаваны Хомічскі.

4 жніўня 1927 да Калінкавіцкага раёну далучаюцца Барусскі, Бабраняцкі, Прудокскі і Слабадскі сельсаветы ліквідаванага Слабадскога раёна.

27 верасня 1930 г Калінкавіцкі раён далучаецца да Мазырскага раёна. Аднак ужо 3 ліпеня 1939 года зноў утвараецца Калінкавіцкі раён у складзе Палескай вобласці. У яго ўвайшлі горад Калінкавічы, Антонаўскі, Беразоўскі, Вялікааўцюкоўскі, Гулевічскі, Дудзічскі, Юравіцкі і Якімовічскі сельсаветы з Мазырскага раёна і Суховічскі сельскі савет з Даманавіцкага раёна.

8 снежня 1926 г. у Рэчыцкай акрузе быў утвораны Васілевіцкі раён, у які ўваходзілі Замосцьеўскі, Залатушскі, Лозкоўскі, Нахоўскі і Навинкаўскі сельскія саветы сучаснага Калінкавіцкага раёна. 4 жніўня 1927 Васілевіцкі раён быў ліквідаваны і далучаны да Рэчыцкага раёну, а 20 лютага 1938 г. утвораны зноў. У яго ўвайшлі разам з іншымі Залатушскі сельсавет Рэчыцкага раёну, Нахоўскі — Мазырскага, Зеляночскі і Ліпоўскі — Даманавічскага, Хобненскі сельсавет Хойніцкага раёна.

Улічваючы, што на тэрыторыі цяперашняга Калінкавіцкага раёна ў мінулым стагоддзі месціліся таксама Азарычскі і Юравіцкі раёны, прывядзем адпаведную даведку.

Азарычскі раён быў утвораны 17 ліпеня 1927 г. ў складзе Мазырскай акругі. Акрамя іншых у яго ўваходзілі Валасовічскі, Карповічскі, Круковічскі, Азарычскі, Савічскі і Хомічскі сельсаветы. 24 верасня 1926 г. Азарычскі сельсавет быў перайменаваны ў аўтаномны габрэйскі сельсавет.

8 ліпеня 1931 Азарычскі раён быў ліквідаваны і ўвайшоў у склад Мазырскага, за выключэннем Валасовічскага сельсавета, перададзенага Парычскаму раёну.

Юравіцкі раён быў утвораны 8 сьнежня 1926 ў складзе Рэчыцкай акругі. З сельскіх саветаў, якія ў цяперашні час уваходзяць у склад Калінкавіцкага раёна, у яго ўваходзілі Беразоўскі, Барускі, Вялікааўцюхоўскі (Аўцюцэвічскі), Грядскі, Крышычскі, Муціжарскі, Агароднікскі, Прудокскі, Ужынецкі, Хобненскі, Чарноўшчынскі, Шарэйкаўскі і Юравіцкі.

З 9 чэрвеня 1927 г. па 26 ліпень 1930 г. Юравіцкі раён знаходзіўся ў складзе Мазырскай акругі.

10 кастрычніка 1927 ў выніку рэарганізацыі і ўзбуйнення сельсаветаў раёну замест 13 сельсаветаў зацвярджаюцца месцячковы (м.Юрівічы) і сем сельскіх саветаў. У іх ліку Беразоўскі, Вялікааўцюхоўскі (Аўцюцэвічскі), Крышычскі і Хобненскі сельсаветы.

У 1930 годзе Юравіцкай сельсавет быў адноўлены, але 8 ліпеня 1931 г. Юравіцкі раён ліквідуецца. Беразоўскі, Вялікааўцюхоўскі, Крышычскі і Юравіцкі сельсаветы перайшлі ў склад Мазырскага раёну, а Хобненскі — у склад Хойніцкага раёна.

Прамысловасць раёна ў той час была развіта вельмі слаба. Напрыклад, дзейнічалі толькі дзве дзяржаўныя паравыя мукамольныя млыны (у Калінкавічах і Даманавічах), паравы млын з лесапільным станком, у горадзе Калінкавічы — дзве прыватныя паравыя млыны.

У горадзе налічвалася каля 20 прамысловых аб’яднанняў саматужнага тыпу, а таксама каля 170 саматужнікаў, якія займаліся падсобным промыслам. У сельскай мясцовасці працавалі 165 саматужнікаў.

Галоўнай галіной эканомікі раёну з’яўлялася сельская гаспадарка. Пасяўныя плошчы раёна ў 1925 годзе складалі каля 1000 дзесяцін. Усяго па раёне налічвалася 7710 асабістых гаспадарак. Меўся саўгас «Ліпаў», два калгасы — «Чырвоная вёска» (у былым маёнтку Даманавічы) і ім. Калініна (у былым маёнтку Дзідзічы).

У гэтыя гады ў раёне пачынаецца развіццё кааператыўнага руху. Так, у 1923 годзе ў Якімовічах была арганізавана сельскагаспадарчая кааперацыя, у Калінкавічах — сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства.

У раёне створаны 3 спажывецкіх грамадства — у Калінкавічах, Домановичах і Дудзіча.

Мелася таксама восем меліярацыйных таварыстваў.

Пасля стварэння 20 лютага 1938 года Палескай вобласці горад Калінкавічы Пастановай ЦВК БССР аб’яўляецца яе адміністрацыйным цэнтрам, а абласныя ўстановы часова, да перанясення іх у Калінкавічы, месцяцца ў Мазыры.

Аднак неўзабаве грымнула Вялікая Айчынная вайна і пастанову ЦВК БСССР засталася нерэалізаванай.

За восем дзесяцігоддзяў мінулага стагоддзя горад Калінкавічы і Калінкавіцкі раён змяніліся да непазнавальнасці. На іх тэрыторыі ўзніклі найбуйнейшыя сучасныя прадпрыемствы, калгасы і саўгасы, установы і арганізацыі, створана развітая сацыяльная інфраструктура.

Хіба марыў хто-небудзь з Калінкавічанаў ў 20-я гады мінулага стагоддзя, што ў іх горадзе будуць створаны такія магутныя прадпрыемствы, як мясакамбінат, малочны і мэблевы камбінаты, мэблевая фабрыка, завод жалезабетонных вырабаў, рамонтна-механічны завод, прамкамбінат, завод бытавой хіміі , некалькі транспартных і будаўнічых арганізацый, вялікая колькасць дробных прадпрыемстваў?! Толькі ў горадзе Калінкавічы дзейнічае восем агульнаадукацыйных школ і гімназія, 2 спартыўныя і 2 музычныя школы, 38 школ у сельскай месности, 15 дзіцячых садоў — у горадзе Калінкавічы, 13 на вёсцы, чатыры пазашкольных ўстановы, філіялы музычных і спартыўных школ, маюцца развітая гандлёвая сетка і сетка грамадскага харчавання ў горадзе і вёсцы, больш за 100 аб’ектаў культуры.

Гэта стала рэальнасцю дзякуючы мужнасці і гераічнасці, самаадданай працы многіх тысячаў ураджэнцаў Калінкавіцкай зямлі, якія ня толькі ўнеслі пасільны ўклад у стварэнне вышэйпералічаных даброт, але і праславілі сваёй адвагай і упартай працай родную зямлю.

Шэсць ураджэнцаў Калінкавіцкага раёну, змагаючыся з агрэсарам у гады Вялікай Айчыннай вайны ўдастоеныя звання Героя Савецкага Саюза. Гэта В.Т. Алісейка (в. Касетаў), А.А. Кабеля (в. Навінкі), В.А. Барысенка (в. Пеніца), Я.Р. Маскаленка (в. Вялікія Аўцюкі), А.Я. Кляшчы (в. Міхновіч), Н.Ф. Турцэвіч (в. Каўбасічы), В.Р. Маджар (в. Круковічы) і І.А. Цімашэнка (в. Навінкі) сталі поўныя кавалеры ордэна Славы.

Калінкавіцкая зямля дала 8 Герояў Сацыялістычнай Працы: П.Л. Бабака (в. Бярэзнікі), Т.П. Лукашэнка (в. Казанскай), Я.А. Метлушка (в Казловічы), У.П. Пайграй (в. Кошчыы), І.Г. Пырко (в. Гліная Слабада), Г.М. Ракаеда (в. Замосце), Л.А. Тозіка (в. Казанская), В.Д. Юрчанка (в. Нахоў); бачных арганізатараў і кіраўнікоў падпольнага і партызанскага руху ў гады Вялікай Айчыннай вайны: на тэрыторыі Беластоцкай вобласці — А.А. Стома (в. Вялікія Аўцюкі), на тэрыторыі Палескай вобласці — В.А. Караткевіча (в. Вішар), на тэрыторыі Пінскай вобласці — Г.М. Ігнаценка (в. Турцэвічы), на тэрыторыі Мінскай вобласці — Е.Д. Гарбачова (в. Хоміч); ў Барысаўскім раёне — І.Я. Яраш (в. Вужынец).

Сваімі творамі мастацтва і мастацкім майстэрствам, навуковымі адкрыццямі Калінкавіцкі раён праславілі вядомыя ў Беларусі і за яе межамі пісьменнікі і паэты З.Л. Цялесін (горад Калінкавічы), А.І. Каршукоў (в. Давыдовічы), В.І. Краўчанка (в. Каплічы), В.А. Казько (горад Калінкавічы) Н. Шах (в. Лесец), Д.Г. Сергіевіча (Змітра Віталіна) (горад Калінкавічы), С.А. Лельчук (горад Калінкавічы), журналіст заслужаны дзеяч культуры БССР І.Я. Качан (в. Лампекі); мастакі браты П.М. і В.М. ФеІ (в. Хоміч), А.І. Дулуб (горад Калінкавічы), А.У. Отчык (в. Шыіцы), А.С. Осіпава (в. Варатын), Л.А. Елісееў (горад Калінкавічы), г.д. Сафронаў (горад Калінкавічы), А.П. Новік (в. Вялікія Ліцвінавічы), С.А. Цімохаў (в. Кротаў); разьбяр па дрэве заслужанный дзеяч мастацтваў БССР К.К. Казялкоў (горад Калінкавічы); заслужаныя артысты Рэспублікі Беларусь Л.М. Некрашэвіч (в. Убалоць) і С.І. Суседчык (в. Вязовіца); заслужаныя трэнеры БССР М.С. Бялянка (в. Юравічы), В.П. Капылаў (горад Калінкавічы), М.М. Даленка (горад Калінкавічы), Д.І. Фрэнкель (г.п. Азарычы); навукоўцы — член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, доктар тэхнічных навук Ф.И. Пантэлеенка (в. Круковічы), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, доктар тэхнічных навук С.П. Кундас (в. Замашчаны), доктар эканамічных навук А.І. Мелюкоў (в. Вішар), прафесар Ц.Б. Ліякумович (г.п. Азарычы), доктар фізіка-матэматычных навук Р.А. Шульман (г.п. Азарычы), доктар фізіка-матэматычных навук В.І. Ўласенка (в. Юравічы), доктар тэхнічных навук П.Н. Багдановіч (в. Малыя Аўцюкі), прафесар В.А. Дударэнкі (в. Варатын), доктар медыцынскіх навук А.С. Калужын (в. Чыстая Лужына), інжынер-канструктар лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР А.Г. Выганяць (горад Калінкавічы).

Сярод ураджэнцаў Калінкавіцкай зямлі ёсць і генералы: В.Г. Пантэлеенка (в. Круковічы), Н.С. Сталяроў (в. Аляксандраўка), Г.І. Флерко (горад Калінкавічы), Я.А. Аляскоўскі (в. Юравічы); контр-адмірал Н. Казінец (горад Калінкавічы); дзяржаўныя дзеячы: першы намеснік старшыні Савета Міністраў БССР В.Ф. Міцкевіч (в. Юравічы); першы віцэ-прэм’ер Рэспублікі Беларусь В.І. Сямашка (горад Калінкавічы), міністр сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь А.А. Тозік (в. Казанка), начальнік беларускай чыгункі В.І. Жарэла (в. Лозка), міністр эканомікі Рэспублікі Беларусь Г.П. Бадзей (горад Калінкавічы), старшыня Дзяржаўнага камітэта Рэспублікі Беларусь па друку В.П. Бельскі (в. Слабодка) і інш

Вялізны ўнёсак у станаўленне і развіццё горада Калінкавічы і Калінкавіцкага раёна ўнеслі людзі, якія ў розныя гады кіравалі горадам Калінкавічы і раёнам. Гэта першыя сакратары Калінкавіцкага райкаму і гаркаму КПБ: С.А. Швайко, І.І. Якаўцэў, В.В. Батура, А.Д. Яраш; старшыні гарвыканкама М.С. Цімафееў, У.С. Захараў, М.А. Акунец; старшыні райвыканкамаў О.Е. Бычкоў, Т.І. Глушакоў, В.Ф. Клемзікаў, В.І. Кончыц, М.П. Літвінюк, Н.А. Пранкевіч.

1 снежня 1998 г. быў падпісаны Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь № 563 «Аб аб’яднанні раёнаў і гарадоў абласнога падпарадкавання, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, у адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку», у адпаведнасці з якім Калінкавіцкі раён і горад Калінкавічы аб’ядноўваліся ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку — Калінкавіцкі раён з адміністрацыйным цэнтрам — горадам Калінкавічы. Ужо 3 сьнежня 1998 г. адбылася пазачарговая аб’яднаная сесія Калінкавіцкага гарадскога і Калінкавіцкага раённага саветаў дэпутатаў, якая прыняла рашэнне аб спыненні паўнамоцтваў Калінкавіцкага гарадскога савета дэпутатаў 22-га склікання.

Дэпутаты прынялі рашэнне аб’яднаць раённы і гарадскі Саветы дэпутатаў у адзін прадстаўнічы орган — Калінкавіцкі раённы Савет дэпутатаў.

Па прапанове старшыні Гомельскага аблвыканкама Н.Г. Войценкова, які ўжо ўзгадніў кандыдатуру з Прэзідэнтам, дэпутаты зацвердзілі старшынёй Калінкавіцкага раённага выканаўчага камітэта самага маладога тады ў рэспубліцы кіраўніка раёна 35-гадовага В.І. Піліпца, які 18 сакавіка 1998 г. узначаліў Калінкавіцкі раён (яшчэ неаб’яднаны).

21 снежня 1988 г распараджэннем старшыні райвыканкама быў сфармаваны раённы выканаўчы камітэт, у якім акрамя намеснікаў старшыні Л.А. Залуцкага, А.В. Баранава, А.А. Журава, У.К. Рыльцова, г.д. Ракаед, С.М. Міронава, кіраўніка справамі выканкама Д.А. Рудэня ўвайшлі В.А. Барысенка, А.М. Буглак, І.І. Гарыст, Г.П. Каян, М.В. Каваленка, П.М. Савічкій, В.В. Сурма і В.А. Попчанка.

Раённы Савет дэпутатаў у хуткім часе узначаліў У.К. Прысест.

Рашэннем выканкама ад 22 сьнежня былі прызначаныя кіраўнікі ўпраўленняў і аддзелаў райвыканкама: Л.П. Бірылаў, А.П. Бела, Т.П. Залучская, Т.А. Іванова, М.Г. Кобраль, С.А. Кавалевіч, Т.М. Пінчук, М.І. Прокапенка, О.Я. Севярын, Ю.Г. Сяргеенка, В.В. Сушчынскі, В.А. Тугай, Н.М. Тозік, С.М. Цішкевіч.

Выступаючы ў газеце «Калінкавіцкія Навіны» 31 снежня 1988 г. В.І. Піліпец з нагоды аб’яднання горада і раёна ў адну адміністрацыйную адзінку сказаў наступнае: «Рэфармаванне мясцовых органаў улады — гэта не проста механічнае зліццё двух ранейшых выканкамаў у адзін.

 

Если заметили ошибку, выделите фрагмент текста и нажмите Ctrl+Enter