У 1793 г. пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай мястэчка Любань увайшло ў склад Расійскай імперыі. Пасля правядзення губернскай рэформы Любаньу  быў аднесены да Забалацкай воласці Мінскай губерні. На падставе старжытных інвентароў у 1808 г. Любань атрымаў статус мястэчка.

Большую частку насельніцтва мястэчка ў першай палове  ХІХ ст. складалі беларусы, асноўным  заняткам  якіх было земляробства. Мястэчка як гаспадрчая адзінка ў гэты час было часткай маентка Ярэмічы, уладальнікамі якога пасля вайны з Напалеонам сталі Вітгенштэйны. Асноўнай крыніцай звестак пра жыцце мястэчка і яго жыхароў з'яўляецца інвентар маентка, складзены ў 1844 г. У ім пералічаны 90 двароў местачкоўцаў, у якіх пражывала 345 чалавек (163 мужчыны і 182 жанчыны), у тым ліку як беларусы, так і яўрэі.Сярод прозвішчаў местачкоўцаў найбольш часта ўспамінаюцца Гараблені, Раменчыкі, Федарчукі, Лагуны, Суханы, Гардеені, Коўшары, Махвеені.  Жыхары Любані ў прававых адносіных былі адмежаваны ад прыгонных сялян і прыроўнены да мяшчан, за карыстанне зямлей магната яны неслі толькі грашовую рэнту -  грашовы аброк у памеры 1 рубель на двор.   На чале мястэчка стаяла мяшчанская ўправа.

Любань – так называецца наш горад. Так назвалі свае паселішча старажытныя жыхары, якія рассяліліся на крутым высокім беразе ракі. Люба было ім тут жыць. Густы лес з трох бакоў абступаў паселішча, абараняў і карміў яго жыхароў .    А з чацвертага боку працякала рака, паўнаводная,  з маляўнічымі берагамі, багатая рыбай. Назву ей далі старажытныя  паляўнічыя, якія  займаліся  збіральніцтвам і рыбалоўствам; затым пачалі апрацоўваць зямлю і разводзіць хатніх жывел, будаваць паўзямлянкавае жытло, вырабляць ляпны посуд з гліны. Аб першых насельніках  на месцы сучаснага горада ўзгадваюць артэфакты, якія можна ўбачыць у экспазіцыі нашага музея.  Менавіта першыя жыхары балцкага паходжання   далі назву рацэ. «Арэса»  на іх мове азначала «рака, на беразе якой жывуць арасы» (невялікія птушкі).  Рака была для іх і абаронцай, і адзінай дарогай праз непраходныя забалочаныя масівы ад аднаго вострава да другога. Рака была для іх жывой істотай, да якой яны звярталіся з просьбамі, а калі яна наносіла шкоду, білі яе прутамі.