Жыў некалі ў нашым мястэчку пан. Жорсткі быў, бязлітасны, простых людзей увогуле за людзей ніколі не лічыў.
Лупілі нявінных сялян так, што потым многія не адыходзілі, праз дзень-другі пакідалі белы свет. Пасля іх заставаліся ўдовы з дзецьмі на руках, якім ужо ніхто і нічым не мог дапамагчы. Бедалагі-жанчыны даходзілі да таго, што самі пазбаўлялі жыцця сваіх немаўлят, каб не глядзець, як тыя будуць на іхніх вачах пухнуць з голаду і марудна паміраць, просячы есці. Ім жа нельга растлумачыць, што есці няма чаго і не будзе.
У гэтай мясцовасці нават нельга было пачуць звонкіх песень, бо край нібы вымер. Толькі чорныя груганы-крумкачы, цяжка пакалыхваючы скрыдламі, лёталі ў паветры, выглядваючы чарговую ахвяру. Во каму раздольна і прывольна жылося тады, пры такім гаспадары. Яны недахопу ў ежы не ведалі — мёртвых нават хаваць не было каму.
Жонка таго вылюдка-памешчыка нарадзіла дачушку. Сама нядоўга пражыла — памерла, калі малой усяго гадкоў пяць было, а мо і меней. Калі муж прыйшоў да яе развітацца, то нічога не прамовіла і пастаралася так, каб слёз на твары не было, не хацела нават у апошні час дараваць яму шматлікія прыніжэнні і здзекі. Глядзела на дачушку, а на гаспадара і вачэй не перавяла. Той, пабачыўшы, што хворая да яго не звяртаецца, сабраўся і выйшаў, не забыўшы пры гэтым прамармытаць:
— Як сабе хочаш! Твой гонар мне не патрэбны! Памірай сабе так!
Яшчэ мацней заплакала жанчына. Залівалася слязамі адчаю і бяссілля. Адзіным жаданым для яе ў тыя часіны чалавекам была старая пакаёўка, якая за сваёй паняй прыйшла ад чужога памешчыка. За маці была бабулька, за родную матулю, якой хворая давярала самыя патаемныя думкі. Так і казала:
— Нядоўга ўжо мне засталося.
— Што ты, дачушка, што ты кажаш? Пажывеш яшчэ.
— Ой, не, бабулька. З кожным божым днём адчуваю, як растаюць мае сілы.
— Сілы што, яны адновяцца. Ты толькі духам не падай. Пабачыш, выйдзе яснае сонейка, заспяваюць ясныя птушачкі, то і табе лягчэй стане, на папраўку пойдзеш. Чаго табе, такой маладзенькай, паміраць?
— Бог не выбірае, відаць.
— Не кажы так, бо Бог заўсёды забірае да сябе лепшых.
— Вось як?
— Так мне гаварылі, так і я пераказваю.
— Зразумела. Толькі ў мяне ёсць да цябе, бабулька, адна просьба.
— Гавары, каханенькая, не бойся, я нікому не перакажу. Тое, што я пачула, — магіла. Сама ж ведаеш, ці адзін раз такое было?
— Ведаю, таму і вырашыла папрасіць. За дачушкай маёй, за Ленай, глядзі, нібы за сваёй роднай ці як за ўнучкай. Нікога ў яе, акрамя мяне, не было. Бацька ёю мала цікавіўся, а зараз і ўвогуле не будзе яму да дачкі справы. Ён сваімі справамі заўсёды займаўся.
— Выканаю найлепшым чынам, можаш не сумнявацца.
— Глядзі ж, я і з таго свету буду назіраць.
— Абяцаю і Божай Тройцай клянуся, што калі парушу сваё слова, то ні дня мне не жыць на гэтым свеце, а на тым нячысцікам прыслужваць.
Як аказалася, пані і сапраўды адчувала блізкую смерць. Недзе праз дзень-другі пасля той размовы яна і памерла. Пахавалі небараку, а дзяўчынка засталася з бацькам, які не іграўся з ёй, не размаўляў, а скінуў на рукі старой пакаёўкі. Тая і задаволена была — гэтак ёй прасцей будзе выхоўваць малую.
Час ляцеў непрыкметна, і недзе ўжо на пятнаццатай вясне, калі дзяўчына ўвабралася ў сапраўдную сілу, усе заўважылі, што яна прыгажуня, якіх мала.
— Вось дзе нявеста! — гутарылі багатыя суседзі.
— Ага, і бацька багаты.
— Усяго стае, а сама — што каралеўна!
— Вось некаму пашанцуе. Мець такую ў жонках — за гонар!
Але галоўнае — надта ганарыўся гаспадар. У прысутнасці гасцей, нібы ненарокам, прымаўляў:
— На выданні дзяўчына, на выданні…
— То чаго пан цягне?
— Пару добрую ёй падбіраю. Самі ж бачыце, што за прыгажуня…
— Так.
— Хачу, каб муж у яе быў і багаты, І знатны і каб парадніцца не абы з якім родам.
— Святая праўда, ваша вялікасць, — пагаджаліся госці, аблізваючыся, бо бачылі, што не па іх дзяўчына.
Але Лена думала зусім па-іншаму. Неяк яна разам са старой пакаёўкай пайшла ў сад. Хадзілі там, сядзелі, гаманілі, а потым напаткалі хлапчыну, які вёў коніка. Слова за слова — разгаварыліся, прыселі. Старая адышла, нібыта па якой патрэбе, а ён і яна засталіся. Спадабаўся паненцы Алесь — так звалі хлопца. I пачала яна да яго бегаць штодзень, потым ужо і мілавацца сталі. Дзяўчына дапытвалася, як ім далей быць, хлопец жа ў адказ толькі паціскаў плячыма, бо і сам не ведаў, што далей можа здарыцца. Вырашылі — найлепш за ўсё ўцячы. Дзе-небудзь у глухім месцы асесці, зажыць на славу. Працаваць нароўні з усімі. Не калекі ж і не лайдакі, а нармальныя людзі.
I ўсё добра было б, але нехта данёс гаспадару. Той зароў не сваім голасам:
— Да мяне таго злыдня!
Прыцягнулі Алеся і давай біць чым папала і куды папала. Так ён, небарака, на месцы і сканаў ад дзікіх пабояў. Памешчык, азіраючыся на вокны палаца, верашчаў:
— Каб ведала, як з мужыччом блытацца!
Тупаў ад ярасці нагамі і дадаваў:
— За багатага аддам!
Яму здавалася, што дачка ўважліва сочыць за кожным ягоным рухам, ловіць кожнае ягонае слова. Ды памыляўся. Не было яе дома. Як толькі схапілі Алеся і пачалі катаваць, то пабегла Лена да рэчкі і… утапілася.
Людзі, памятаючы пра гэтае чыстае каханне, назвалі тое месца — Леніна, а потым ужо бальшавікі перайначылі крыху — пад Ленін. Таму і зараз яшчэ можна пачуць дзве назвы — Леніна і Ленін.
Подробнее...